Een vergeten erfstuk dat vragen begon te stellen.

Startpunt van familieonderzoek.

Het begon allemaal met een kast. Geen gewone kast, maar een statig, donkerhouten kabinet dat ik van mijn oom kreeg – met de mededeling dat het “al generaties in de familie zat.” Er zat een verhaal aan vast, zei hij. Iets met een voorvader, een trouwpartij en een kermis die niet helemaal volgens plan verliep. Blijkbaar had mijn bedovergrootvader, Jan Adriaanzn Hanse, ooit halsoverkop moeten trouwen met een dame die hij tijdens de kermis zwanger had gemaakt. Als oplossing – of misschien als afkoopsom – kreeg hij van de familie een klein boerderijtje én dat kabinet. De dame in kwestie kwam uit de familie Smallegange, een vermogende familie in Zeeland, met een rijke geschiedenis in het Zeeuwse, en het was volgens de overlevering bij die gelegenheid dat het meubelstuk in de familie Hanse belandde. Die kast stond dus al jaren stil in de huizen van mij en mijn voorouders, maar begon opeens luid te spreken. Wie was die Jan precies? En was het verhaal wel waar? Dat ene meubelstuk, en het raadsel eromheen, zette me op het spoor van mijn allereerste familieonderzoek.

Wat vertelt deze kast over mijn familie op Schouwen-Duiveland?

De feiten boven tafel krijgen

Met het verhaal in mijn achterhoofd – een jonge man die vanwege een pleziertje tijdens de kermis snel moest trouwen – begon ik te graven. Niet alleen in archieven, maar ook in de kast zelf. Wat voor meubel was dit eigenlijk? Hoe oud kon het zijn? Ik kwam al snel tot de conclusie dat het kabinet waarschijnlijk dateerde van het begin van de 19e eeuw. Prachtig houtwerk, ouderwetse zwaluwstaarten – alles wees op een datering rond 1800. Maar dat was vreemd: Jan Adriaanzn Hanse trouwde pas in 1860. Dat verschil van zo’n zestig jaar klopte niet helemaal met het verhaal dat hij de kast cadeau kreeg bij zijn huwelijk.

Maar goed, in families schuiven spullen wel vaker door van generatie op generatie. Misschien kreeg hij een erfstuk of stond de kast gewoon klaar in de boerderij die hij kreeg. Bovendien bleek Jan Adriaanzn vóór zijn huwelijk al te wonen op diezelfde boerderij, die eigendom was van zijn oom. Na het trouwen bleef hij er wonen, nu samen met Cornelia. Ook dat detail paste niet goed in het beeld van een haastige regeling na een kermisincident.

Archiefonderzoek als kompas

Ik besloot het familieverhaal serieus te nemen, maar ook te toetsen aan bronnen uit de archieven. Wie was Jan Adriaanzn Hanse eigenlijk? Wanneer trouwde hij, waar woonde hij, wat gebeurde er rond die tijd? De archieven gaven langzaam antwoord. Jan trouwde inderdaad in 1860, maar opvallend genoeg deed hij dat op zijn 39e – op relatief late leeftijd voor die tijd. En 10 maanden en 14 dagen na hun huwelijk werd pas hun eerste kind geboren. Dat was al het eerste signaal dat het kermisverhaal misschien wat geromantiseerd (of juist aangedikt) was.

Verder kijken in de stamboom – op zoek naar de oorsprong van het verhaal

Mijn nieuwsgierigheid was nog niet gestild. Als het verhaal over Jan Adriaanzn niet klopte, zou het dan kunnen dat het een generatie eerder plaatsvond? Ik dook dieper de stamboom in en stuitte op zijn vader: Adriaan Janszn Hanse. En daar werd het verhaal ineens een stuk interessanter.

Van vader op zoon – door onze voorouders doorgegeven.

Adriaan trouwde op 11 december 1820 met Willemijntje van Kooten, en 25 dagen later, op 8 januari 1821, werd hun eerste kind geboren. Dat laat weinig ruimte voor twijfel: Willemijntje was al zwanger toen ze trouwden. Als het op een kermis was gebeurd, dan zou een huwelijk eind december gevolgd door een geboorte in januari behoorlijk logisch zijn. Als je dan even terugrekent – negen maanden vóór de geboorte in januari – kom je uit rond begin april. En in 1821 viel Tweede Paasdag op 16 april, een dag waarop in Zeeland vaak extra markten en vertier werden georganiseerd. Dit zou dus heel goed de bedoelde kermis kunnen zijn waar het verhaal naar verwijst.

Een boerderij, een moeder en 100 gemeten grond

Nog iets viel op: Adriaan ging na zijn huwelijk wonen in een boerderijtje van zijn vader in het dorp. Hij hoefde dus geen plek te zoeken, hij kreeg er een. En hoewel zijn vrouw wel een boerendochter was, kwam ze niet uit een bijzonder vermogende familie. De welstand zat eerder aan de kant van zijn vader, Jan Jacobsen Hanse, die via zijn vrouw – Leendrina Cornelisdr de Jonge – eigenaar werd van 100 gemeten grond. Op de ambachtsheer na was hij de grootste boer van Oosterland in die tijd.

Een verhaal voor in een familie boek dat nét had kunnen kloppen

Met dit alles vallen de puzzelstukjes beter op hun plaats: een jong stel dat waarschijnlijk moest trouwen, een boerderijtje dat klaarstond, en een moeder die afkomstig was uit een welgestelde familie. Het klopt niet voor Jan Adriaanzn, maar voor zijn vader Adriaan komt het verhaal opvallend dicht in de buurt. Hoe het precies gegaan is, zullen we waarschijnlijk nooit zeker weten – maar juist dat maakt het zo fascinerend. Het blijft een stukje tastbare familiegeschiedenis, geboren uit een kast en bevestigd in de archieven.

Familieverhalen verdienen onderzoek

Dat moment besefte ik: familieonderzoek is niet alleen feiten verzamelen. Het is ook verhalen ontrafelen, familietradities begrijpen, én foutjes of verdraaiingen met mildheid bekijken. Het begon met een kast, maar het werd een reis door generaties, archieven en herinneringen. En het smaakte naar meer.

Welke familiegeschiedenis ligt er bij jou nog in de kast??

Iedere familie heeft wel zo’n verhaal. Een meubelstuk, een gerucht, een naam waar iets omheen hangt. Soms klopt het, soms zit er maar een flintertje waarheid in – maar altijd vertelt het iets waardevols over waar je vandaan komt. Wat is het object, het verhaal of de naam in jouw familie die roept om onderzocht te worden?

Begin bij die ene vraag. Duik in die oude foto, dat vage familieverhaal of dat ene erfstuk op zolder. Wil je jouw familieverhaal laten uitzoeken of vastleggen in een familieboek? Of ben je zelf begonnen maar nu vastgelopen? Dan help ik je graag verder met stamboomhulp, archiefonderzoek of het samenstellen van een tastbaar familieverhaal in boekvorm.